Dẫn Nhập
Tin Mừng Gioan thuật lại rằng, “trước lễ vượt qua, Đức Giêsu biết giờ của Ngài đã đến, giờ Ngài đi qua từ giữa thế gian này mà về với Chúa Cha” (Ga13,1) giờ mà Ngài không còn được sống và hiện diện với các môn đệ về mặt thể lý, nên Ngài muốn để lại cho các môn đệ của mình một di chúc. Di chúc Ngài để lại cho các môn đệ không phải bằng lời nói nhưng là bằng hành động, đó là hành động Ngài rửa chân cho các môn đệ. Hành động này của Đức Giêsu làm cho các môn đệ rất bất ngờ và ngỡ ngàng bởi lẽ họ không thể tin được Thầy mình lại đi làm công việc của một tên đầy tớ là cúi xuống rửa chân cho người khác. Chính hành động này của Đức Giêsu đòi hỏi các môn đệ phải suy nghĩ nhiều để có thể thấu hiểu được ý nghĩa của nó. Vậy hành động Đức Giêsu rửa chân cho các môn đệ mang ý nghĩa gì?
Ý Nghĩa Của Việc Rửa Chân
Rửa chân là một phong tục của người Do thái
Cũng giống như bao nền văn hóa của các quốc gia khác trên thế giới đều có những phong tục tập quán riêng của mình, người Do thái cũng có những phong tục tập quán riêng của họ. Một trong những phong tục được người Do thái duy trì và gìn giữ, đó là việc rửa chân. Ngày xưa ở vùng cận đông, người ta thường hay đi chân không nên chân thường bị dơ bẩn bởi những bụi bặm trên đường bám vào. Vì thế, họ phải rửa chân sạch những dơ bẩn nơi đôi chân khi về nhà. Chính điều này mà chúng ta thường thấy trong các nghi lễ tiếp khách của người Do thái luôn luôn có nghi thức rửa chân mỗi khi khách đến thăm nhà. Điều này cũng được thấy rõ trong St 18,4 khi ông Abraham nói: “để tôi cho lấy chút nước mời các ngài rửa chân rồi nằm nghĩ dưới gốc cây”. Tuy nhiên, đối với người Do thái, rửa chân là công việc thấp hèn mà chỉ có những tên đầy tớ, nô lệ mới làm mà thôi (1Sm25,41). Nó thấp hèn đến nỗi, theo Midrash Mekilta, một ông chủ không dám sai đầy tớ của mình rửa chân cho ông nếu anh ta là người Do thái.[1]
Thế nhưng, đối với Đức Giêsu, hành động rửa chân còn vượt xa hơn những gì mà người Do thái thường làm trong nghi thức đón tiếp, mang ý nghĩa của lòng hiếu khách, rửa sạch những bụi đường dính vào chân trên con đường khách đi đến. Nó được mặc thêm cho nhiều ý nghĩa mới với những giá trị cao cả của nó. Vậy đâu là ý nghĩa của hành động Đức Giêsu rửa chân cho các môn đệ?
Rửa chân là một hành động khiêm nhường phục vụ
Như chúng ta biết, rửa chân là công việc của người tôi tớ, kẻ nô lệ. Chỉ có họ mới là người cúi xuống để làm công việc thấp hèn này là đi rửa chân cho người khác. Thế nhưng, chính Đức Giêsu đã tự mình trở nên người tôi tớ và kẻ hầu hạ khi cúi xuống rửa chân cho các môn đệ. Thánh Gioan miêu tả trong Tin Mừng của ngài rằng “đang trong bữa ăn Đức Giêsu đứng dậy, rời bàn ăn, cởi áo người ra và lấy khăn mà thắt lưng. Rồi Đức Giêsu đổ nước vào chậu, bắt đầu rửa chân cho các môn đệ vày lấy khăn thắt lưng mà lau” (Ga 13,4-5). Việc Đức Giêsu tự thắt lưng, bưng nước đến và quỳ gối trước mỗi môn đệ để rửa và lau chân cho các ông đã nói lên tinh thần phục vụ và tôi tớ của Đức Giêsu. Hành động Đức Giêsu cởi áo ngoài ra để rửa chân cho các môn đệ mang một ý nghĩa hết sức quan trọng. Quả thế, chiếc áo nói lên địa vị của con người. Cởi áo ra tức là từ bỏ địa vị của mình để trở thành người tôi tớ phục vụ kẻ khác. Khi cởi áo, Đức Giêsu đã bỏ cả thân phận làm Chúa, làm Thầy và cởi bỏ cả địa vị làm một người bình thường để trở thành kẻ tôi tớ, người hầu hạ kẻ khác. Tất cả những điều này của Đức Giêsu chỉ nhắm một mục đích duy nhất là yêu thương phục vụ con người.
Hơn thế nữa, để có thể rửa chân cho các môn đệ, Đức Giêsu phải cúi xuống thật sâu, cúi xuống để cho mặt mình ngang với chân của các môn đệ. Chúa đã cúi xuống thân phận con người và còn sâu hơn cả thân phận con người để làm người nô lệ, làm người tôi tớ phục vụ kẻ khác. Như thế hành động phục vụ là hành động cởi áo ra và cúi xuống để mặt mình ngang với chân người khác. Phục vụ không phải là ta đứng từ trên cao mà ban phát xuống cho người khác như một ân nhân, nhưng là biết cúi xuống để trở thành người tôi tớ hầu có thể phục vụ người khác như Đức Giêsu đã làm khi cúi xuống rửa chân cho các môn đệ. Cởi áo ra để phục vụ tức là biết cởi bỏ con người của mình, cởi bỏ cái tôi, cái quyền hành chức vị của mình. Đức Giêsu đã cởi bỏ địa vị làm Chúa, làm Thầy để trở nên người hầu hạ, người tôi tớ phục vụ kẻ khác. Cởi bỏ quyền hành chức vị tức là biết xóa đi những đặc quyền, đặc lợi mà mình được hưởng từ địa vị của mình. Quyền hành không phải để trục lợi nhưng là để phục vụ. Quyền không phải để chiếm hữu tư lợi nhưng là để phục vụ và giúp nhau tiến vào dự tiệc Nước Trời. Quyền nếu không giúp con người sống dồi dào và phong phú hơn, quyền ấy đang bị lạm quyền và sẽ mang lại sự chết chóc và tiêu diệt.

Ngoài ra, cởi áo ra để phục vụ, để rửa chân cho người khác tức là biết chấp nhận bị hạ giá bị khinh rẽ. Phục vụ không phải là tìm danh lợi cho mình nhưng là nhằm mưu ích cho người mà mình phục vụ. Đôi khi việc rửa chân, phục vụ kẻ khác làm cho mình chịu nhiều thiệt thòi cả về vật chất lẫn tinh thần, thậm chí là cả nguy hiểm đến tính mạng của mình, nhưng đó mới là giá trị đích thực của phục vụ. Đức Giêsu chẳng bao giờ nghĩ về lợi ích cá nhân, nghĩ về danh tiếng riêng của mình khi cúi xuống rửa chân cho các môn đệ như một người tôi tớ hèn mọn. khi cúi xuống rửa chân cho các môn đệ, Đức Giêsu đã chấp nhận bị hạ giá, chấp nhận chịu sĩ nhục và hơn thế nữa, Ngài đã chấp nhận cả cái chết sẽ đến với mình. Quả thế, hành động cúi xuống rửa chân cho các môn đệ của Đức Giêsu báo trước về cuộc khổ nạn và cái chết nhục nhã của Ngài trên thập giá.
Rửa chân báo trước về cuộc khổ nạn và cái chết của Đức Giêsu
Thật vậy, việc Đức Giêsu cởi áo ra trong bữa Tiệc Ly chính là hình ảnh báo trước việc Đức Giêsu sẽ bị lột áo trên Núi Sọ. Bị lột áo trước mặt mọi người, Đức Giêsu đã chịu tước bỏ mọi vinh quang và địa vị của mình. Ngài đã chấp nhận mọi sự đó vì yêu thương con người.
Hơn nữa, hành động Đức Giêsu cúi xuống rửa chân cho các môn đệ cũng là hình ảnh báo trước việc Ngài bị hạ nhục trước tòa án và chịu sự sỉ nhục ngay cả khi Ngài bị treo trên thập giá (xem Mc 15,29 – 32; Mt 27,39 – 44; Lc 23,35 – 37). Đối với người Do thái, thập giá là hình phạt dành cho người nô lệ là tên bần cùng nhất trong tầng lớp xã hội. Khi chịu chết và bị treo trên thập giá Đức Giêsu đã trở thành người thấp hèn nhất trong mọi người thấp hèn thuộc mọi tầng lớp trong xã hội con người. Bên cạnh đó, bị treo trên thập giá Đức Giêsu cũng bị xem như là một tội nhân như hai tên trộm cướp cùng chịu đóng đinh với Ngài.
Như thế, hành động Đức Giêsu rửa chân cho các môn đệ trong bữa Tiệc Ly đã cho ta thấu hiểu hơn về ý nghĩa mới, đó là cuộc khổ nạn và cái chết nhục nhã của Ngài trên thập giá.
Ngoài ra, hành động Đức Giêsu rửa chân cho các môn đệ còn mang ý nghĩa là được chung phần với Ngài. Điều này được thấy rõ nơi câu nói của Đức Giêsu với Phêrô “nếu Thầy không rửa chân cho anh, anh sẽ chẳng được chung phần với Thầy” (Ga13,8).
Rửa chân để được chung phần
Trước hết, “chung phần” phải được hiểu như thế nào? “chung phần” là cách nói Sêmít mà chúng ta thường gặp trong Kinh Thánh. Trong tiếng Hylạp từ này có nghĩa là “chia sẻ với”, “đồng bàn với”.[2] Đối với người Do thái, chung phần là quà tặng của Thiên Chúa ban cho dân tộc họ. Khi vào Đất Hứa, mỗi thị tộc Israel đều được phần đất làm di sản, ngoại trừ thị tộc Lêvi. Thị tộc Lêvi không có “phần”, không có di sản như anh em mình, bởi lẽ Thiên Chúa chính là di sản của họ (Đnl 12,12; 14,27).[3]
Tuy nhiên, “chung phần” mà Đức Giêsu đề cập ở đây phải được hiểu theo một nghĩa khác, ý nghĩa thiêng liêng, nghĩa là được thông dự, được chung phần vào cuộc khổ nạn và phục sinh vinh hiển của Đức Giêsu. Vì thế, khi ông Phêrô từ chối không cho Đức Giêsu rửa chân thì Ngài mới nói “nếu Thầy không rửa chân cho anh, anh sẽ chẳng được chung phần với Thầy” (Ga13,8). Lời cảnh báo này của Đức Giêsu muốn ám chỉ đến bí tích thánh tẩy của người kitô hữu. Đây không chỉ là một nghi thức mà còn là mối tương quan mật thiết giữa bí tích thánh tẩy với cái chết của Đức Giêsu (xem Rm 6,3).[4] Để được chung phần với Đức Giêsu, Phêrô cần phải được tẩy rửa không chỉ là ý nghĩa rửa sạch những dơ bẩn bên ngoài nhưng còn là rửa sạch trọn cả tâm hồn. Theo giải thích của Đức Thánh Cha Bênêdictô XVI, Chúa rửa chân là để thanh tẩy ta, chuẩn bị cho ta được vào ngồi đồng bàn với Chúa trong bàn tiệc của Ngài. Như vậy, để được chung phần với Đức Giêsu khi chấp nhận để cho Ngài rửa chân có nghĩa là chấp nhận đáp lại lời mời gọi thông hiệp vào tình yêu tự hiến của Ngài.[5] Nói cách khác, chung phần với Đức Giêsu là chia sẻ thân phận với Người, bước theo con đường Người sắp đi và cùng với Người trải qua đau khổ để đạt tới vinh quang.[6]